Υποστηρίζουμε επίσης ότι το σημερινό Ολοήμερο  προέκυψε από την αξιοποίηση των εμπειριών που αποκομίσαμε εκ της λειτουργίας των Ολοήμερων διευρυμένου ωραρίου και των συμπερασμάτων της επιστημονικής επιτροπής, η οποία παρακολούθησε την εφαρμογή των 28 υποχρεωτικών πιλοτικών Ολοήμερων και γι' αυτό είναι θεσμός αξιόλογος με αμιγώς παιδαγωγικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Σημειώνουμε ακόμη πως το Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο είναι μια σύγχρονη εκπ/κή επιλογή η οποία ωθεί τα εκπ/κά μας πράγματα προς τα εμπρός και διαμορφώνει ισχυρό σχολικό περιβάλλον, εντός του οποίου οι μαθητές νιώθουν ασφαλείς, αυτονομούνται, αναλαμβάνουν ευθύνες, αποκτούν αισθήματα αυτάρκειας και αυτοπροστασίας, αξιοποιούν τις γνώσεις τους και δίνουν δικές τους λύσεις και απαντήσεις, εξοικειώνονται στη χρήση των νέων τεχνολογιών, προσεγγίζουν αντικείμενα με μεγάλη κοινωνική και πολιτισμική αξία (Θέατρο, Μουσική Εικαστικά, Χορός ) βιώνουν την ανάγκη για αποδοχή του άλλου και του διαφορετικού, διαπιστώνουν προσωπικά τη χρησιμότητα της συνύπαρξης και συνεργασίας με τους αλλοδαπούς συμμαθητές και τελικώς εξελίσσονται σε χρήσιμους και δημιουργικούς πολίτες, οι οποίοι είναι έτοιμοι να δραστηριοποιηθούν ως ενήλικες και να συμβάλλουν στην εξέλιξη, την πρόοδο, την ανάπτυξη και την ευημερία της χώρας.

Με όλα τα παραπάνω, αναγνωρίζουμε στο Ολοήμερο μια δυναμική, η οποία μας γεμίζει με αισιοδοξία και μας επιτρέπει να προσδοκούμε ότι θα μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε μέσα από την επιμήκυνση του χρόνου παραμονής των μαθητών στο σχολείο τις εκπ/κές ανάγκες των νέων, που δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν στα πλαίσια του πρωινού προγράμματος.

Εδώ όμως τίθεται ένα σοβαρό θέμα, για το οποίο απαιτείται να πάρουμε θέση και να δώσουμε πειστική απάντηση. Οι γονείς, οι μαθητές και γενικότερα η κοινωνία, για ποιο λόγο πρέπει να συνταχθούν με τις δικές μας θεωρητικές σκέψεις και να αποδεχθούν ότι το Ολοήμερο μπορεί πράγματι να δώσει λύσεις σε σημαντικά κοινωνικά και παιδαγωγικά προβλήματα; Ποια είναι τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία, τα οποία θέτουμε στη διάθεσή τους για να πεισθούν ότι το Ολοήμερο είναι σημαντικός και αξιόλογος εκπ/κός θεσμός;

Το πρόγραμμα του Ολοήμερου είναι η απάντηση, το οποίο σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να εξετασθεί ως προς τα γνωστικά του αντικείμενα και τις ώρες διδασκαλίας τους, τους στόχους που θέτουν και το βαθμό επίτευξής τους, το ωράριο λειτουργίας και τη διάρκεια των ωρών διδασκαλίας, τη σίτιση των μαθητών, τον τρόπο σύνταξης και εφαρμογής του και ως προς τον τρόπο εργασίας και τις μεθόδους διδασκαλίας.

Διδακτικά αντικείμενα και ώρες διδασκαλίας  στο Ολοήμερο

Τάξεις Α΄& Β΄

1.Υποχρεωτικά αντικείμενα

"Μελέτη-προετοιμασία     10 ώρες

"Αθλητισμός                     4 ώρες

"Νέες τεχνολογίες            2 ώρες

2.Αντικείμενα επιλογής       4 ώρες

"Δυο αντικείμενα δίωρης διάρκειας το καθένα μεταξύ της Μουσικής, της  Θεατρικής αγωγής, των Εικαστικών  και του χορού.

"Σύνολο   20 ώρες

Τάξη  Γ΄

1.Υποχρεωτικά αντικείμενα

"Μελέτη - προετοιμασία   7 έως 8 ώρες

"Νέες τεχνολογίες               2 ώρες

" Αγγλικά  2έως 4 ώρες

2.    Αντικείμενα επιλογής   2 έως 4 ώρες

 Οι ώρες και τα αντικείμενα επιλογής   για την Γ΄ τάξη εξαρτώνται από το  τμήμα συνδιδασκαλίας στο οποίο  εντάσσεται η Τρίτη τάξη και από τις ώρες των Αγγλικών και της   προετοιμασίας.

"Σύνολο       15 ώρες

Τάξεις Δ΄, Ε΄, Στ΄

1.Υποχρεωτικά μαθήματα

" Μελέτη - προετοιμασία     7 έως 8 ώρες

"Νέες τεχνολογίες    2 ώρες

"Αγγλικά      2 έως 4 ώρες

2.Αντικείμενα επιλογής      2 έως 4 ώρες

 Ένα ή δύο αντικείμενα δίωρης διάρκειας  το καθένα μεταξύ της Μουσικής, των Εικαστικών,    της Θ. αγωγής και του Χορού, ανάλογα  με την κατανομή των τμημάτων στα Αγγλικά και  τις ώρες των Αγγλικών και της προετοιμασίας.

Σύνολο  15 ώρες

Οι στόχοι που τίθενται ανά αντικείμενο

Οι στόχοι που επιδιώκουμε να επιτύχουμε σε κάθε  αντικείμενο είναι οι εξής:

Για τη μελέτη - προετοιμασία, η εμπέδωση των γνώσεων που διδάσκονται οι μαθητές στο πρωινό πρόγραμμα και η παροχή βοήθειας σε όσα παιδιά δυσκολεύονται στη Γλώσσα και στα Μαθηματικά.
Για τις Νέες τεχνολογίες, η προετοιμασία των μαθητών να εξοικειωθούν στη χρήση των Νέων τεχνολογιών και να αποκτήσουν τις δεξιότητες για πρόσβαση στην κοινωνία της γνώσης της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

Για τα Αγγλικά, η εμπέδωση των γνώσεων που διδάσκονται στο κλασικό σχολείο και η περαιτέρω εξάσκησή τους στο γραπτό και προφορικό λόγο.

Για τον αθλητισμό στις μικρές τάξεις, οι κινητικές δραστηριότητες των μαθητών, η σωματική τους ανάπτυξη και η  πνευματική  και ψυχική τους καλλιέργεια.

Για τα αντικείμενα επιλογής ( Μουσική, Εικαστικά, Θεατρική αγωγή, Χορός ) η ανάπτυξη των κοινωνικών και πολιτιστικών δεξιοτήτων που καλλιεργούν τα ανώτερα συναισθήματα των μαθητών και ενισχύουν την ευαισθησία τους και τις ανθρωπιστικές αξίες.

Το επίπεδο επίτευξης των στόχων

Αποτελεί το τελικό κριτήριο της σημασίας και της δυναμικής του θεσμού.

Η ενημέρωση που έχω γι' αυτό το θέμα από τους υποδιευθυντές - τους υπευθύνους και τους εκπ/κούς των Ολοήμερων αλλά και η προσωπική εμπειρία από τις επισκέψεις στα Ολοήμερα Σχολεία, μου επιτρέπουν να υποστηρίξω τα εξής:

Η προετοιμασία των μικρών τάξεων γίνεται σε πολύ καλό επίπεδο. Για τις μεγάλες τάξεις, ιδιαίτερα τις μέρες που η προετοιμασία πρέπει να ολοκληρωθεί σε μια ώρα, ο χρόνος δεν επαρκεί. Σε πολλές περιπτώσεις τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο γιατί κάποιοι συνάδελφοι του πρωινού προγράμματος για διάφορους λόγους, αναθέτουν στους μαθητές υπερβολική δουλειά για το σπίτι. Με τις νέες τεχνολογίες, εκεί όπου έχουμε οργανωμένα εργαστήρια υπολογιστών και το μάθημα διδάσκεται τις προβλεπόμενες ώρες, τα πράγματα είναι ευχάριστα.

Τα παιδιά αγαπούν αυτό το αντικείμενο, δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έχει το καθένα το δικό του υπολογιστή και μάλλον μαθαίνουν περισσότερα και από αυτά που προβλέπονται. Πρόβλημα αντιμετωπίζουμε όταν δεν έχουμε εργαστήριο νέων τεχνολογιών ή έχουμε εργαστήριο, αλλά δεν υπάρχει υπεύθυνος.

Στα Αγγλικά έχουμε πολλά προβλήματα. Υπάρχει αντικειμενική δυσκολία συνεργασίας μεταξύ των εκπ/κών του πρωινού προγράμματος και των ωρομισθίων. Δεν είναι πάντα εφικτό να ενταχθούν τα Αγγλικά σε ημέρα που να έχει αξία η προετοιμασία και η εκτέλεση των εργασιών.

Παράδειγμα: Τα Αγγλικά στο πρωινό μπορεί να διδάσκονται Δευτέρα και Τρίτη και στο Ολοήμερο Τετάρτη και Πέμπτη ή Πέμπτη και Παρασκευή. Η κατάσταση επιδεινώνεται και από το γεγονός ότι πολλοί μαθητές πηγαίνουν στα φροντιστήρια οπότε τα επίπεδα γνώσης είναι πολλά και διαφορετικά.
Αντικείμενα Επιλογής. Στην περιφέρειά μας περιοριστήκαμε σχεδόν σε ένα, τη Μουσική.

Οι μαθητές δείχνουν ενδιαφέρον για τη Μουσική, ιδιαίτερα αν  έχουν την ευκαιρία να διδαχθούν και να μάθουν και κάποιο μουσικό όργανο. Το ευχάριστο που μπορώ να καταθέσω είναι ότι σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν προμηθευτεί  μουσικά όργανα. Μερικά σχολεία συμπεριέλαβαν στο πρόγραμμα χορό ως αντικείμενο ελεύθερης επιλογής. Αν ο χορός παίρνει θέση στο πρόγραμμα για τη συμπλήρωση του διδακτικού ωραρίου κάποιων συναδέλφων μας, υπάρχει πρόβλημα. Αν αντίθετα το έχουν ζητήσει οι μαθητές και τοποθετήθηκαν εκπ/κοί, γνώστες του αντικειμένου, τότε τα πράγματα είναι ευχάριστα.

Ωράριο λειτουργίας και διάρκεια ωρών διδασκαλίας

1η ώρα 12:50΄- 13:30 (40΄) Τάξεις Α΄ Β΄

13:30΄- 13:55΄( 25΄) Γεύμα για όλες τις τάξεις

2η ώρα 13:55΄- 14:30΄(35΄) Για όλες τις τάξεις

14:30΄- 14:40 (10΄) Διάλειμμα

3η ώρα 14:40΄- 15:15΄(35΄) Για όλες τις τάξεις

15:15΄- 15:25΄(10΄) Διάλειμμα

4η ώρα 15:25΄-16:00΄( 35΄) Για όλες τις τάξεις

 Το ωράριο λειτουργίας είναι γνωστό. Το παραθέτω  για να τονίσω τη μικρή διάρκεια των διδακτικών ωρών. Οι υποστηρικτές του σημερινού Ολοήμερου, επισημαίνουμε ότι η μικρή διάρκεια των ωρών πρέπει να μετρήσει στα θετικά του θεσμού, καθ' ότι δεν κουράζονται οι μαθητές, οπότε το Ολοήμερο γίνεται γι' αυτούς ελκυστικότερο και πιο ευχάριστο. Εδώ όμως έχουμε ένα καινούργιο στοιχείο.

Στο σεμινάριο της Θεσσαλονίκης (25-02-2005) υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας πολλοί συνάδελφοί μας επικαλούμενοι προτάσεις γονέων, έβαλαν θέμα παράτασης του χρόνου παραμονής των μαθητών στο Ολοήμερο έως τις 16:30 ή και στις 17:00. Σ' ένα τέτοιο ενδεχόμενο ή θα προσθέσουμε μια ακόμη διδακτική ώρα ή θα παραταθεί η διάρκεια των προβλεπόμενων από το ισχύον πρόγραμμα ωρών, κάτι, που για ευνόητους λόγους είναι και το πιθανότερο, αν τελικώς υιοθετηθεί η πρόταση. Σε μια τέτοια εξέλιξη θα χαθεί το πλεονέκτημα της διδακτικής ώρας που δεν κουράζει.

Σίτιση

Πολύ σημαντικό στοιχείο του προγράμματος του Ολοήμερου είναι η σίτιση, η οποία αρχίζει στις 13:30 και ολοκληρώνεται στις 13:55. Έχει ιδιαίτερο παιδαγωγικό ενδιαφέρον καθ' ότι είναι η στιγμή κατά την οποία δοκιμάζονται και προωθούνται οι αρχές της συλλογικότητας, της συνεργασίας και της υπευθυνότητας. Όλοι οι μαθητές, συνεπικουρούμενοι από τους παρόντες εκπ/κούς και ίσως και κάποιους γονείς, συμμετέχουν ενεργά για τη διευθέτηση της αίθουσας και των θρανίων, ή της τραπεζαρίας, όπου υπάρχει, πριν και μετά το φαγητό.

Επίσης κατανοούν τη σημασία της καθαριότητας των χεριών πριν το φαγητό και της περιποίησης των δοντιών μετά από αυτό, ενώ γευματίζουν όλοι μαζί και συμβάλλουν στη δημιουργία οικογενειακής ατμόσφαιρας και θετικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος.

Πρόβλημα στη σίτιση είναι η έλλειψη υποστηρικτικού προσωπικού, ξεχωριστού χώρου για το γεύμα των μαθητών και κυρίως η αντιμετώπιση του φαγητού τους ως προσωπικού τους θέματος, όταν και όπου συμβαίνει. 

Σύνταξη και εφαρμογή του προγράμματος

Η σύνταξη του προγράμματος είναι υπόθεση σύνθετη και σοβαρή. Όλοι μας έχουμε ζήσει την αγωνία των υποδιευθυντών και των υπευθύνων των Ολοήμερων να βρούνε στο πρόγραμμα ημέρες και ώρες που να ικανοποιούν τους εκπ/κούς, να διευκολύνουν τη σύνταξη των προγραμμάτων και στα άλλα σχολεία με τα οποία έχουν τους ίδιους εκπ/κούς και βεβαίως να διασφαλίζουν όρους παραγωγής ποιοτικού εκπ/κού έργου.

Προσωπικά σέβομαι και κατανοώ την επιθυμία των συναδέλφων εκπ/κών  για διευθετήσεις που τους εξυπηρετούν. Έχω συμβάλλει και θα συνεχίσω να συμβάλλω και στο μέλλον, για να δίνονται λύσεις ικανοποιητικές για τους εκπ/κούς ειδικοτήτων, ωστόσο θα ήθελα να επισημάνω ότι αυτό δεν μπορεί να είναι το κύριο θέμα στο Ολοήμερο. Το πρώτιστο μέλημά μας κατά τη σύνταξη του προγράμματος πρέπει να είναι:

α) η δημιουργία των καλύτερων συνθηκών για την παραγωγή ποιοτικού εκπ/κού έργου.

β)  η εξέλιξη της μαθησιακής διαδικασίας σε ευχάριστο και ελκυστικό παιδαγωγικό περιβάλλον.

Για να διασφαλιστούν αυτά πρέπει, κατά την άποψή μου, το πρόγραμμα του Ολοήμερου να αντιμετωπίζει  τα εξής:

1. Να προβλέπει σε καθημερινή βάση μελέτη και προετοιμασία για όλες τις τάξεις. Δυο ώρες για την Α΄ και Β΄ τάξη και από μια έως δύο για τις υπόλοιπες.

2.  Τα Αγγλικά στο Ολοήμερο να προγραμματίζονται τις ημέρες που οι μαθητές έχουν Αγγλικά και στο πρωινό πρόγραμμα, για ν' αποκτήσει αξία η εμπέδωση και η προετοιμασία.

3. Ο αθλητισμός ακόμα και όταν είναι ήπιας και παιγνιώδους μορφής δεν είναι δυνατόν να προγραμματίζεται αμέσως μετά το φαγητό.

4. Νέες τεχνολογίες χωρίς εργαστήριο υπολογιστών δεν νοούνται.

5. Η μετατροπή της Μουσικής σε ωδική αδικεί το αντικείμενο και πλήττει την αξιοπιστία του Ολοήμερου. Επομένως η ένταξη της Μουσικής στο πρόγραμμα πρέπει να συνδεθεί με τον εξοπλισμό των σχολείων σε μουσικά όργανα.

6. Το αντικείμενο του Ολοήμερου που επηρεάζεται άμεσα από τη φυσική και ψυχική κατάσταση των μαθητών μας, είναι η προετοιμασία τους στα μαθήματα της επόμενης ημέρας. Η κόπωση και η ένταση δεν τη διευκολύνουν και γι' αυτό κρίνεται σκόπιμο να προγραμματίζεται η προετοιμασία σε ώρες κατά τις οποίες οι μαθητές είναι ξεκούραστοι και έχουν καλή διάθεση.

Ενώ είναι σχετικά εύκολο να διαπιστώσουμε και να καταγράψουμε τις αρχές που πρέπει να έχουμε υπόψη μας, όταν συντάσσουμε το πρόγραμμα του Ολοήμερου, είναι πολύ δύσκολο, να τις εφαρμόσουμε επακριβώς στην πράξη.

Υποστηρίζουμε για παράδειγμα ότι ο Αθλητισμός δεν μπορεί να γίνεται αμέσως μετά το γεύμα. Επομένως ή θα γίνει τη πρώτη ώρα που δεν έχουν ακόμα φάει τα παιδιά ή την τελευταία που απέχει αρκετά από το γεύμα.

Στην πρώτη περίπτωση, οι ώρες που απομένουν για τον υποδιευθυντή του Ολοήμερου είναι λιγότερες από όσες προβλέπονται για την προετοιμασία των τμημάτων και εκτός αυτού και με δεδομένο ότι οι ώρες της Φυσικής αγωγής του πρωινού προγράμματος μπαίνουν προς το τέλος, υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιοι μαθητές να γυμνάζονται και να αθλούνται επί δυο ώρες συνεχώς.

Στη δεύτερη περίπτωση πρέπει να φύγει ο γυμναστής στις 13:30 και να επιστρέψει στις 15:25 και αν δεχθούμε να γίνει αυτό για τα σχολεία της πόλης, πώς να το υιοθετήσουμε για τα σχολεία της υπαίθρου;

Υποστηρίζουμε επίσης ότι στο μάθημα των Αγγλικών είναι χρήσιμο, όταν οι μαθητές έχουν Αγγλικά στο πρωινό πρόγραμμα να έχουν και στο Ολοήμερο. Πώς μπορεί όμως να διασφαλισθεί αυτό όταν και οι δυο οι συναδέλφισσες έχουν πρόγραμμα σε δύο και σε τρία σχολεία την ίδια μάλιστα μέρα.

Υπάρχει μια ακόμη παράμετρος η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του προγράμματος. Πρόκειται για την υποχρέωσή μας να βρίσκουμε τρόπους συμπλήρωσης του διδακτικού ωραρίου των εκπ/κών. Ο εγκλωβισμός σ' αυτή τη συμμόρφωση, για την οποία δεν μπορούμε να έχουμε αντιρρήσεις, αποβαίνει πολλές φορές εις βάρος της εικόνας του Ολοήμερου κυρίως διότι το ενδιαφέρον μετατίθεται στη συμπλήρωση και όχι στο παραγόμενο εκπ/κό έργο.

Μπορούμε να αναφερθούμε και σ' άλλες περιπτώσεις που αναδεικνύουν τις σοβαρές δυσκολίες τις οποίες έχουμε να ξεπεράσουμε προκειμένου να διαμορφώσουμε το καλύτερο δυνατό πρόγραμμα του Ολοήμερου. Εκτιμώ ωστόσο πως όσα είπαμε είναι αρκετά για να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος.

Όλα όσα ανέφερα για τη σύνταξη και την εφαρμογή του προγράμματος έχω τη γνώμη ότι αφ' ενός τονίζουν τη μεγάλη σημασία του προγράμματος στη λειτουργία του Ολοήμερου και αφ' ετέρου αναδεικνύουν τα στοιχεία που αποδυναμώνουν σε κάποιο βαθμό την αποτελεσματικότητα του θεσμού.

Υπό αυτές τις συνθήκες για να έχουμε το καλύτερο δυνατό πρόγραμμα  στο Ολοήμερο, πρέπει να συνεργαζόμαστε, να δείχνουμε κατανόηση, να παίρνουμε ευθύνες, να δίνουμε λύσεις ικανοποιητικές και για τους συναδέλφους, κυρίως όμως οφείλουμε να προχωρούμε σε επιλογές οι οποίες ενισχύουν την αξιοπιστία του προγράμματος και του Ολοήμερου, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα υποστούμε κάποια μορφής προσωπική ταλαιπωρία.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω, ότι εξετάσαμε το πρόγραμμα του Ολοήμερου ως προς όλες του τις πλευρές, προκειμένου να αναζητήσουμε και να εντοπίσουμε τα στοιχεία που του δίνουν τη δυναμική και μας επιτρέπουν να καλλιεργούμε προσδοκίες σε γονείς και μαθητές και να αισιοδοξούμε ότι θα πετύχουμε τους στόχους μας.

Η ανάλυση που επιχειρήσαμε, αποκάλυψε μια σειρά από δυσκολίες και προβλήματα που επηρεάζουν σοβαρά τη λειτουργία του Ολοήμερου και μας προσγειώνουν σε πιο συγκρατημένες εκτιμήσεις.

Έχοντας τώρα μια πιο ολοκληρωμένη άποψη για το πρόγραμμα του Ολοήμερου, μπορούμε να υποστηρίξουμε, ότι το σημερινό Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο είναι ένας χρήσιμος θεσμός που δίνει λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα και υπηρετεί παιδαγωγικούς και πολιτιστικούς στόχους, θα απαιτηθούν ωστόσο πολλές ακόμα διορθωτικές παρεμβάσεις μέχρι να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά του θεσμού που οδηγεί σε ανατροπές.