1Γιαννούλου μας πινιέθηκιν του Χάρου δε φουβάτι

2κι η Χάρους σαν την άκουσιν - πουλύ βαρύ του πήριν.

3Ψιλήν ουχίτσα έστιλνιν κι την τζιμπάει στα χείλη

4κι απού τα χείλη στην καριδά, ικεί μέσα ριζώνει.

5Γιαννούλου μας αρρώστησιν βαριά για να πιθάνει.

6Σιβαίνουν, βγαίνουν οι γιατροί κι γιατριμόν δεν έχει.

7Σιβαίν΄κι βγαιν΄κι η μάνα της μιτα μαλλιά τραβιούντας:

8-Πες μας, Γιαννούλου μ΄, τίπουτας, πες μας κι ουμίλησές μας:

9-Τι να σι πω, μανούλα μου, που διάφουρουν δεν έχεις.

10Μάνα μ΄, σαν ερθ΄η Κουσταντής, η μικρουχαϊδιμένους,

11δως΄τουν να φάει, δώσ΄τουν να πιει, δωσ΄τουν να γιουματίσει,

12δωσ΄τουν κι τν αρραβώνα μου, του έρημου δαχλίδι

13κι ας πάνει αλλού να παντριφτεί, καλή γυναίκ΄ας πάρει.

14Του λόγου δεν απόσουσιν, του λόγου δεν τουν σώνει

15κι η Γιαννούλου πέθανιν (Γιαννούλου μας πιθαίνει).

16Κι η Κουσταντής από ΄ρχιτι στουν μαύρου του Καβάλα.

17Βρίσκει σκαφτιάδις πό΄σκαφταν, σκαφιτάδις απού σκάφτουν.

18-Κι αμ΄τίνους είνι του νημόρ' κι αμ τίνους είν΄του μνήμα;

19-Τ΄ς Γιαννούλους είνι του νημόρ΄, τα Γιαννούλους είν΄του μνήμα.

20-Φκιάστου φαρδύ, φκιάσ΄του μακρύ να παίρνει δυο νουμάτους

21κι στη διξά του τη μιρά φκιάς΄του παραθυράκι,

22όταν κρούει ήλιους του προυί, να λάμπ΄η κόρη μέσα:

(Ε.Κ.Ψ. Λαογραφικά Βεροίας και Περιοχής, καταγραφή 1938)

Η ΒΓΙΝΟΥΛΑ

1Βγινούλα μας αρρώστησιν βαριά για να πιθάνει,

2βγαίνουν, σιβαίνουν οι γιατροί μι φάρμακα στα χέρια,

3μπαίνει και βγαίνει η μάνα της τραβώντας τα μαλλιά της.

40Μάνα, σαν έρθει ου Κουσταντής π΄του έρημου κυνήγι

5δώσ΄τουν μαντήλι να νιφτεί κι ρούχα για ν΄αλλάξει,

6δώσ΄τουν τουν αρραβώνα του να πα να βρει Βγινούλα.

7Κι ου Κουσταντής που έρχιτι π΄του έρημου κυνήγι,

8βρίσκει τις πόρτις σφαλιστές και τα σκυλιά λυμένα

9κι στην αριστιρή μιριά μνημούρι για να σκάφτουν.

10-Τίνους μνημούρι είν΄αυτό; -Της έρμης της Βγινούλας!

11-Κάντου φαρδύ, κάν΄του μακρύ, καν΄του για δυο νομάτους

12κι στην αριστιρήμιριά αφήστι παραθύρι

13να έρχιτι η μάνα μου ν΄ανάφτει του καντήλι.

(Τ.Μπάιτση, ο κύκλος της ζωής και το δημοτικό τραγούδι της Νάουσας, Νάουσα 2003, σελ. 132)

ΣΧΟΛΙΑ

Από την πρώτη ανάγνωση των παραπάνω δημοτικών τραγουδιών της Βέροιας και της Νάουσας γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για παραλλαγές ενός τραγουδιού, παρόλο που η πρωταγωνίστρια στο πρώτο ονομάζεται Γιαννούλου και στο δεύτερο Βγινούλα.

Η υπόθεση είναι η ίδια. Κάποια κόρη πεθαίνει. Όταν έρχεται ο αρραβωνιστικός της ο Κωνσταντής και μαθαίνει ότι σκάβουν τον τάφο της παραγγέλνει στους σκαφτιάδες να σκάψουν τάφο για δυο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πρόκειται να θαφτεί μαζί της.

2.Η παραλλαγή της Νάουσας, αν και σύντομη, είναι αυτοτελής. Η Βγινούλα (Ευγενούλα) αρρωσταίνει βαριά ενώ ο αρραβωνιαστικός της ο Κωσταντής λείπει στο κυνήγι. Πριν πεθάνει, παραγγέλνει στη μάνα της, να επιστρέψει τον αρραβώνα στον Κωνσταντή και να του πει ότι αυτή τον αφήνει ελεύθερο να πάει να βρει "άλλη Βγινούλα" δείχνοντας έτσι πόσο τον αγαπάει και πόσο νοιάζεται για την ευτυχία του.

Αλλά η αγάπη είναι αμοιβαία (Αντιγόνη - Αίμων, Ρωμαίος - Ιουλιέττα), ο Κωσταντής δε θέλει να ζήσει χωρίς την Ευγενούλα του, προτιμάει να πεθάνει την ίδια μέρα και να θαφτεί μαζί της.

3.Από την παραλλαγή της Βέροιας μαθαίνουμε την αιτία του ξαφνικού θανάτου της Γιαννούλους (Ευγενούλας). Η Γιαννούλου είχε την απρονοησία να παινευτεί ότι δε φοβάται το Χάρο, με συνέπεια αυτός, που είναι "πανταχού παρών", να την ακούσει και να θυμώσει και σαν αρχαίος Θεός να την τιμωρήσει για την ασέβειά της, όπως τιμώρησε η Θεά Λητώ, η μάνα του Απόλλωνα και της Άρτεμης, τη θνητή Νιόβη, η οποία την προκάλεσε με τον να παινευτεί ότι αυτή είχε δεκατέσσερα παιδιά, ενώ η Λητώ είχε μόνο δύο.

ΤΟ ΕΥΓΕΝΑΚΙ

1.Το Ευγενάκι το μικρό, το μοσκανατρεμμένο,

2μικρό καθόταν κι έλεγε το Χάρο δε φοβάται.

3Κι ο Χάρος, όπου τα΄άκουσε, πολύ του κακοφάνη.

4Μικρό φιδάκ΄εγίνηκε κι εδιάβη να τη φάγει.

5Επήγε και την έφαγε στο χέρι και στο πόδι

6και στο μικρό το δάχτυλο πο ΄χε την αρραβώνα.

7Και μπαινοβγαίνουν οι γιατροί, τα γιατρικά στα χέρια

8και μπαινοβγαίν΄η μάνα της, τα χέρια σταυρωμένα.

9-Βγενιώ μου, αποθαίνεις συ και τι μου παραγγέλνεις;

10-Μάνα καν ελθ΄ο Κωσταντής, ο Μικροκωσταντάκης,

11βάλτου τραπέζει χλιβερό και παραπονεμένο

12και το γυαλί του, που θα πιει, στην άκρη ραγισμένο.

13Κι ο Κωσταντής ξανάφανε στον κάμπο καβαλάρης

14Και τ΄άλογό τα΄εβάσταξε την πεθερά γναντεύει,

15βλεπει μεγάλη σύναξη οπού ΄ναι μαζεμένη.

16-Μήνα βαρίζια ρίχνουνε και τα χαρτιά μοιράζουν;

17-Μήτε βαρίζια ρίχνουνε, μήτε χαρτιά μοιράζουν.

18Και τ΄άλογό του βάρεσε στου πεθερού να πάγει.

19Βρίσκει μαστόρους κι έχτισαν της Ευγενίας κιβούρι.

20-Ώρα καλή, μαστόροι μου - Καλώς το παλικάρι!

21-Ποιανού ΄ναι πέτε, μάστοροί μ΄εκείνο το κιβούρι;

22-Βγενιώς της υπερήφανης, της πολυπαινεμένης!

23Και το χαντσάρ΄ετράβηξε και στην καρδιά το μπήχνει.

24-Μαστόροι μου, να χτίσετε δυο νοματών κιβούρι

25και στη δεξιά του τημεριά ν΄αφήστε παραθύρι,

26να μπαιν΄ο ήλιος την αυγή, δροσιά το μεσημέρι,

27να μπαινοβγαίνει το πουλί να φέρει τα χαμπέρια.

(A.Passow, Το Ευγενάκι, Αρκαδίας.) (βαρίζια -φόροι)

ΣΧΟΛΙΑ

1.Στα "Ρωμαίικα τραγούδια του Α.Passow, (Λειψία 1860) υπάρχουν πέντε παραλλαγές του τραγουδιού "της Ευγενούλας" με αύξοντες αριθμούς CCCCXIII(=413) -CCCCXVII(417).

Στο πρώτο και στο πέμπτο, που έχουν τον τίτλο "Ο χάρος και η κόρη" η πρωταγωνίστρια είναι ανώνυμη αποκαλούμενη "λυγερή" και "κόρη", ενώ στις άλλες τρεις αποκαλείται Ευγενούλα και Ευγενάκι.

Ο πρωταγωνιστής σε όλες ονομάζεται Κωσταντίνος ή Κωσταντάς ή Κωσταντάκης ή ΜικροΚωσταντάκης.

O A. Passow κατέγραψε και μια έκτη παραλλαγή με την ίδια υπόθεση από τα Σάλωνα (αριθμός CCCCXVIII-418) στην οποία όμως οι πρωταγωνιστές ονομάζονται Μαρουδιά και Γιάννας (ο Γιάννας).

2.Το βεργιώτικο τραγούδι "Της Γιαννούλους και του Κουσταντή" στην αρχή και στο τέλος θα μπορέσουμε να πούμε ότι συγγενεύει με την τέταρτη παραλλαγή του A.Passow, την προερχόμενη από την Αρκαδία (Πελοπόννησος), ενώ στη μέση περίπου, στις παραγγελιές της ετοιμοθάνατης ηρωίδας, συγγενεύει με την τρίτη παραλλαγή του Passow, γιατί σ΄αυτήν μιλάει για επιστροφή του αρραβώνα και απελευθέρωση του Κωσταντά.

3.Το τραγούδι "της Βγινούλας" της Νάουσας, στο οποίο ο Κουσταντής παρουσιάζεται ως κυνηγός, συγγενεύει ως προς το σημείο αυτό με την δεύτερη παραλλαγή του Passow, στην οποία ο Κωσταντάς ή Κώστας παρουσιάζεται ως εξής:

Και να ο Κώστας πο΄ρχεται στους κάμπους καβαλλάρης. Φέρνει τα λάφια ζωντανά, τα΄αγρίμια μερωμένα, φέρνει κι ένα λαφόπουλο στη σέλα του δεμένο.

4.Δεν ξέρω αν θα ήταν πολύ τολμηρό, αν έλεγα ότι το όνομα της πρωταγωνίστριας του βεργιώτικου τραγουδιού "της Γιαννούλους" θυμίζει το όνομα του πρωταγωνιστή της έκτης παραλλαγής του Passow, που αναφέρθηκε πιο πάνω, "ο Γιάννας"! Ο Passow, δυστυχώς δεν αναφέρει την προέλευση όλων των παραλλαγών, που παρουσιάζει, παραπέμποντας στις πηγές του, οι οποίες όμως δεν είναι πάντα προσιτές στον ερευνητή.

Αν ξέραμε την προέλευση όλων των παραλλαγών, τότε ανάλογα με τις ομοιότητες ή διαφορές τους με τις ημαθιώτικες, θα μπορούσαμε να βγάζουμε κάποια συμπεράσματα σχετικά με την επικοινωνία της Ημαθίας με τις άλλες περιοχές της Ελλάδας, σαν αυτό - για παράδειγμα - που λέει ότι από τα πανάρχαια χρόνια, όπως μαρτυρούν και κάποιες επιγραφές του Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας, οι σχέσεις, Ημαθίας - Αρκαδίας ήταν πολύ στενές. Αρκετοί Ημαθιώτες και στις μέρες μας κατάγονται από την Αρκαδία.